Američka kuga pčelinjeg legla, ATL (Američka trulež legla), Američka gniloća, Američka gnjilež i kako god je nazvali je vrlo kontagiozna – zarazna bolest enzootskog i epizootskog karaktera a sa obzirom na pojavu oboljenja u svetu i panzootkskog karaktera.
Pojavljuje se i širi velikom brzinom svuda u svetu od proleća do jeseni zato što je to bolest legla i to zatvorenog legla.
Bolest se širi putem samih pčela – grabež, tuđice i nepravilnim pčelarenjem – nema dezinfekcije pčelarskog pribora pri završenom pregledu jedne i početka pregleda druge košnice i premeštanjem zaraženih ramova iz jedne u drugu košnicu i sa jednog na drugi pčelinjak. Zatim napušteni pčelinjaci – nesavesno držanje, što opet dovodi do grabeži. Gladne zajednice u lošim pčelarskim godinama kao što je bila ova, na žalost.
Uzročnik kuge pčelinjeg legla
Da bismo znali kako da se odbranimo od ATL (Američke truleži legla) trebalo bi da znamo ko je uzročnik protiv koga se treba boriti.
Uzročnik je Penibacillus larvae White ili Penibacillus larvae larvae po najnovijoj nomenklaturi. Odrasli oblici ovog mikroorganizma su štapićastog oblika, gram pozitivni su dužina 2,5-5 mm a širine 0,7-0,8 mm. Obrastao je vibratilnim ćelijama 30-50 koje omogućavaju kretanje bacila. Vegetativni oblici se boje metileskim plavim, karbolfuksinomi gencijanomviolet. U leševima larvi – amorfnoj masi, nalaze se samo spore – tegljiva masa pri „probi šibicom“ . Spore su veličine 1,1-1,9 mm, širine 0,4-0,7 mm. Za izolovanje na hranjivim podlogama: 10 % krvni agar i 10 % serum agar.
Uzročnik je veoma otporan na uslove spoljašnje sredine. Spore su otporne prema toploti. Sterilizacija ramova saća sa uginulim i bolesnim larvama vrši se u autoklavu na 110 stepeni Celizijusa 30 minuta. Spore konzervisane u medu su otpornije od spora konzervisanih u rastvoru meda i vode. U isušenoj masi uginulih larvi, starom saću, košnici spore ostaju aktivne 22-33 godine.
Dezinfekciona sredstva koja ih mogu uništiti: 20 % formalin uništava spore za 30 minuta, a 10 % i 5 % 6-30 sati, 5 % fenolna kiselina trebalo bi da deluje mesecima. Vegetativni oblici su osetljivi na: sulfonamide, antibiotike, dezinficijense, isušivanje i toplotu.
Izvori i širenje zaraze
Izvori zaraze su: primarni i sekundarni.
Primarni izvori su zaražene bolesne ili uginule larve, kraste, med, polen u košnici, saće, ramovi i unutrašnji zidovi košnica. U jednoj ćeliji može biti oko 2,5 milijardi spora uzročnika.
Sekundarni izvori su med iz tela košnica i njemu se daje veliki značaj kako primarnih infekcija tako i recidiva .
U širenju – disperziji spora unutar košnica ulogu imaju pčele radilice, negovateljice i hraniteljice. Grabež – takođe. Apitehnika – premeštanje zaraženih ramova.
Ekonomski aspekt – spajanje slabih i jakih društava. Seoba inficiranih slabih zajednica na pašu (one su uvek plen grabeži ).
Kupoprodaja pčelinjih zajednica. Zaletanje pčela. Nedezinfikovan pčelarski pribor. Spore u spoljašnju sredinu dospevaju u pojilice, barice, izmetom pčela.
Nepažnja pčelara (istresanje saća, bacanjem otpadaka sa poda košnice, vodom u kojoj je pran pribor – uvek dezinficijens u vodu)
Ulogu u prenošenju imaju i muve, voskov moljac i paraziti. U prirodnim uslovima infekcija nastaje alimentarnim putem (polen i med i to larvi u otvorenom leglu ). Inficiranje ne može nastati vegetativnim oblicima samo sporama.
Kako prepoznati kugu (trulež) pčelinjeg legla – klinička slika
Klinička slika je vrlo karakteristična na poklopljenom leglu i to na poklopcima ćelija, u izgledu legla i promenama na larvama. Promene na poklopcima su posledice promene na larvama jer je to promena na poklopljenom leglu.
Oko 3 nedelje posle inficiranja prvi vidljivi znaci su promena boje, konzistencije i integriteta poklopca i u rasporedu zaleženih i nezaleženih ćelija.
Kod svežih infekcija, promena boje – limun boja, a posle nekoliko dana su tamniji do tamnomrke boje. Tamne mrlje na sredini poklopca nastaju zbog polutečne mase uginule larve koja nakvasi poklopac, poklopac se blago ulegne, meki su i lako se skidaju. Na njima se uočavaju rupice nepravilnih ivica, poređane obično po obodu poklopca.
Pukotine i rupice su posledice rada pčela čišćenja ćelija i izbacivanja patološkog materijala što praktično pčele teško uspevaju da urade jer su larve pretvorene u lepljivu amorfnu masu – rastegljivu, vremenom poklopci ulegnu usled isušivanja larvi – amorfne mase. U izgledu legla u celini zapažaju se raštrkane poklopljene ćelije u kojima je patološki materijal. Promene se zapažaju nakon poklapanja legla u boji, građi i konzistenciji koje se mogu videti tek pri otvaranju.
Posle skidanja poklopaca mogu se videti larve koje su izgubile boju i sedefasti sjaj i poprimile sivožućkastu boju, zatim boju bele kafe, do tamnosmeđe. Larve gube kolutičavu građu. Telo je polužitko, kada nastaje amorfna masa. Amorfna masa se tegli 10-40 cm prilikom izvlačenja iz ćelija. Vremenom usled isparavanja i isušivanja masa postaje gušća i manje rastegljiva, tamnosmeđe boje ali gnjecave konzistencije. Promene na larvama: vremenom isušena masa koja vrlo dobro prijanja uz zid ćelije pri dnu, pretvara se u crnosmeđu krastu velične čiodine glave i veoma teško se uočava.
Usled toga javlja se poremećaj zamene generacija: stare izumiru, nove se ne razvijaju zajednica slabi, postaje meta grabeži ili voskovog moljca. Šest dana po inficiranju kada spore koje su u crevu larve, kada pčele prestaju da hrane larve nastaje proces metamorfoze – preobražaja, spore isklijavaju u vegetativne oblike Penibacillus larvae White ili Penibacillus larvae larvae, koji prodire u hemolinfu i ostale organe.
Tada nastaje smrt larvi. Proces hidrolize – razlaganja traje više od 60 dana. Laboratorijska dijagnostika bakteriološki pregled iz rastegljive mase napravljenog mikroskopskog preparata.
Adekvatan uzorak – poklopljeno leglo. Diferencijlno dijagnostički dolaze u obzir mešinasto leglo i kompleks blage truleži.
Obavezno prijavljivanje kuge, a terapija ne postoji!
Terapije nema. Terapija je spaljivanje zaražene košnice, ramova sa saćem, pratećeg pčelarskog pribora i opreme, korišćene zaštitne odeće, rukavica. Skupe mašine i alat potrebno je dezinfikovati i opaliti na plamenu. Propisi po kojima je obavezno prijavljivanje Američku kugu pčelinjeg legla, Varozu, Tropilelozu i Etiniozu po Programu mera za 2014, na osnovu člana 51. stav 1. Zakona o veterinarstvu„ Službeni glasnik RS”, br. 91/05, 30/10 i 93/12.
Na gazdinstvima u kojima je u 2014. godini utvrđena američka kuga pčelinjeg legla klinički se pregledaju sve pčelinje zajednice, kao i one koje se nalaze u krugu prečnika tri kilometara od zaraženog pčelinjaka. Na gazdinstvima za uzgoj i prodaju matica, nadležna veterinarska stanica vrši klinički pregled svih pčelinjih zajednica u proleće i jesen.
Preporuka je da se, ako se prilikom kliničkog pregleda posumnja na ATL, uzme uzorak legla ili čitav ram i odnese na pregled i dijagnostiku u Veterinarski specijalistički institut. Sumljivu košnicu zatvoriti po povratku pčela tj. uveče. Naravno da je neophodno odmah obavestiti nadležnog veterinarskog inspektora. Po dobijanju rezultata, ako je nalaz pozitivan, uraditi klinički pregled svih košnica uz prisustvo inspektora i predstavnika VSI (komisiju i vreme određuje veterinarski inspektor). Sumljive ramove uzorkuju i nose na dijagnostikovanje u VSI. Nakon dobijanja rezultata iz VSI o starosti procesa na teren dolazi komisija za procenu štete.
Pčele u zaraženim košnicama se guše. Nakon toga nalažu se mere suzbijanja i sprovode. Spaljivanje svega zaraženog: ramova, saća, košnica, sadržaja košnica, pribora, alata, zaštitne opreme. Dezinfekcija skupog pribora i alata na pr. centrifuga. Dezinfekcija pčelinjaka, koju sprovodi nadležna veterinarska stanica, preoravanje zemljišta na pčelinjaku. Prijava za nadoknadu štete do 30 dana od procene komisije za štete. Klinički pregled nakon 60 dana ako vremenski uslovi dozvoljavaju (nema legla u januaru i neće biti pregleda već u martu ili početkom aprila).
ATL se može pojaviti svuda. Potrebno je blagovrameno je dijagnostikovati i sprečiti njeno širenje. Zato preporučujem pažljiv i temeljan klinički pregled u proleće i jesen uz primenu pravilne apitehnike.
Jedino ispravno, čim se primeti bolest, je da se postupi po programu mera za ATL.
Nije sramota pčelara ako prijavi kugu. Zlo je ako ćuti i istu širi po ostalim pčelinjacima. Zato kolege blagovremena intervencija garantuje manje štete po pčelinjake.
Autori: Spec. DVM Snežana Milosavljević, pčelar Slobodan Jevtić
