Prve zemljoradničke zadruge u Srbiji bile su pre svega „krvne“ zadruge, koje su 1844. godine prvi put i pravno definisane i uređene Srpskim građanskim zakonikom.
Treća osnovana zadruga u svetu bila je ona koja je nastala u Bačkom Petrovcu, tadašnjoj Austrougarskoj, „Gazdovsky spolok“. Prva zemljoradničko-kreditna zadruga, na teritoriji centralne Srbije, osnovana je u Vranovu 1894. godine. Samo godinu dana od njenog nastanka, formiran je prvi Glavni savez srpskih zemljoradničkih zadruga, u Smederevu, 1895. godine, koji je jedan među prvih deset osnovanih u svetu. Nakon toga, do I svetskog rata, osnovano je 782 zadruga, sa preko 100.000 članova, što je činilo skoro 20% ukupnog broja seoskih domaćinstava.
Zadruge su bile oslonac razvoja sela i poljoprivrede u Srbiji. Najuspešniji proizvođači bili su članovi zadruga. Razvoj zadrugarstva je nastavljen i između dva svetska rata, tako da je 1937. godine registrovano 3.674 zadruga, a dve godine ranije donet je Zakon o poljoprivrednim zadrugama. Međutim, u toku ratova nestao je veliki broj uglednih gazdinstava.
Nakon II svetskog rata zemljoradničko zadrugarstvo prolazi kroz više faza. Najpre dolazi do kolektivizacije i formiranja SRZ-a, 1953. godine. Do sredine ’70 – tih godina dolazi do kooperacija različitih oblika i razvoja zadrugarstva. Zadruge su kupovale poljoprivredno zemljište, mehanizaciju, uvodile nove rase stoke i sortna semena, povećana je upotreba mineralnih đubriva, zapošljavale su agronome.
Od 1989. godine nastaju poljoprivredni kombinati, kao vid udruživanja radnika i zemljoradnika u osnovne i radne organizacije, pri čemu značajan deo zadružne imovine prelazi u društvenu. Kao kompenzacija za oduzeto pravo upravljanja, poljoprivredni proizvođači su dobijali kredite, da samostalno kupuju mehanizaciju i pružaju jedni drugima usluge tom mehanizacijom. Nakon ovog perioda zadruge se polako gase, smanjuje se njihov broj, jer su i privatizovane, a kasnije je preostala imovina data na raspolaganje Republičkoj direkciji za imovinu.
Danas u Srbiji ima veoma malo poljoprivrednih zadruga koje uspešno rade, manje od 1.500, a opstanak malih gazdinstava smatra se da zavisi upravo od njihovog udruživanja u zadruge. To je jedan od najefikasnijih načina da ostvare smanjenje troškova, povećaju prinos i konkurentnost, jednom rečju racionalno posluju. Prema Zakonu o zadrugama, za osnivanje zemljoradničke zadruge potrebno je:
• Najmanje 10 poljoprivrednih proizvođača sa istim interesom za osnivanje zemljoradničke zadruge
• Sazivanje osnivačke skupštine zemljoradničke zadruge
• Donošenje normativnih akata zemljoradničke zadruge (Ugovor o osnivanju i Pravila zemljoradničke zadruge)
• Izbor organa zemljoradničke zadruge (Upravni odbor, Nadzorni odbor i Direktor)
• Upisivanje u Agenciju za privredne registre
Ispunjavanjem ovih uslova zadruga stiče svojstvo pravnog lica.
Autor: Ana Đorđević, dipl. inž.
psss.rs
