Plodored, prostorna smena useva, je kompleksna agrotehnička mera i ima veliki značaj za smanjenje zakorovljenosti useva.
Sa poljoprivrednog gledišta korovima se smatraju sve biljke, ne samo divlje već i kulturne, koje protiv volje poljoprivrednika rastu zajedno sa gajenim biljkama. U agrosferi, na poljoprivrednim proizvodnim površinama, korov je svaka biljka koja nije cilj uzgoja (Kojić i Šinžar, 1985).
Uloga plodoreda u borbi protiv korova
Korovi nanose poljoprivredi višestruke i ogromne štete:
- smanjuju prinos gajenih biljaka i poskupljuju poljoprivrednu proizvodnju zbog troškova njihovog suzbijanja;
- zauzimaju nadzemni i podzemni prostor, zasenjuju i guše gajene biljke;
- troše velike količine vode i mineralnih materija iz zemljišta, snižavaju temperaturu zemljišta i isušuju ga;
- otežavaju, a u nekim slučajevima onemogućavaju obradu zemljišta, i izvođenje agrotehničkih mera, zakorovljeno zemljište ima manju vrednost a izbor gajenih biljaka na njemu je ograničen;
- snižavaju kvalitet poljoprivrednih proizvoda kako biljnih tako i životinjskih, a u nekim slučajevima predstavljaju opasnost po zdravlje ljudi i domaćih životinja;
- korovi mogu biti žarišta rasprostranjenja i prelazni domaćini štetočina i prouzrokovača biljnih bolesti.
Zakorovljenost useva uglavnom je rezultat, pored ostalog, nepravilnog izbora preduseva i dejstva plodoreda, neblagovremene i nedovoljne borbe protiv korova.
Gajenjem useva u kratkotrajnoj ili dužoj monokulturi u toku više uzastopnih vegetacionih perioda na istim površinama održavaju se neizmenjeni agroekološki faktori koji obezbeđuju veoma povoljne uslove za korovske biljke, a istovremeno mogu da imaju nepovoljno delovanje na gajenu biljku. Ovo dovodi do povećanja populacija određenih korovskih vrsta karakterističnih za pojedine useve gajenih biljaka. Istovremeno povećava se zakorovljenost zemljišta semenom korovskih biljaka.
Mnoge korovske vrste su svojim biološkim i ekološkim osobinama prilagođene određenim vrstama gajenih biljaka. Otuda se javljaju veoma značajne razlike u stanju zakorovljenosti useva pri njegovom gajenju u monokulturi u odnosu na gajenje istog useva na istim površinama u sistemu plodoreda.
Plodored kao mera suzbijanja korova, ne spada u direktne mere borbe, već kao kompleksna agrotehnička mera ima veliki značaj za smanjenje zakorovljenosti useva.
Fizičko i alelopatsko delovanje plodoreda na korove
Mehanizam delovanja plodoreda pri suzbijanju korova može biti dvojak: fizički i alelopatski.
Mehanizam fizičkog delovanja plodoreda u suzbijanju korova oslanja se uglavnom na konkurentske odnose korova i gajenih biljaka. Odnosi konkurencije izražavaju se u zasenjivanju ili mehaničkom gušenju korova od strane gustih useva ili useva velike pokrovnosti, naročito ako su velike visine i bujnog rasta. Ovim načinom strna žita su, na primer, u stanju da potisnu mnoge korove otporne prema drugim načinima suzbijanja, u prvom redu neke višegodišnje vrste. Fizički mehanizam deluje i sistemom obrade zemljišta za dati usev (vremenom, načinom i intenzitetom njihovog izvođenja) kao i vremenom i gustinom setve.
Alelopatski način delovanja plodoreda na stanje zakorovljenosti i suzbijanje korova zasniva se na pojavi alelopatskih odnosa između korova i gajenih biljaka. Npr. ovas inhibira rastenje Sinapis arvensis i Papaver rhoeas, a raž suzbija rastenje Matricaria chamomilla. Biljke pšenice nepovoljno deluju na Anthemis arvensis, Matricaria inodora i Holcus lanatus.
Pozitivno delovanje plodoreda u suzbijanju korova sastoji se, u sprečavanju mogućnosti prekomerne zastupljenosti i širenja pojedinih vrsta korova i nagomilavanja njihovog semena i organa vegetativnog razmnožavanja u zemljištu što se normalno ostvaruje pri gajenju useva u monokulturi. Smenjivanjem useva, a samim tim i sistema obrade zemljišta, menjaju se i agroekološki faktori čime se uslovljava pojava samo određenih korovskih vrsta. Pri tome se eliminišu sve one vrste koje ne zakorovljuju dati usev.
Kao reakcija na provođenje plodoreda korovske biljke su se na određen način prilagodile na ovu agrotehničku meru. Prilagođenost se u prvom redu ogleda u biološkim osobinama semena (dugovečnost, životna sposobnost, mirovanje, periodičnost klijanja), širokoj ekološkoj valenci, plastičnosti i moći prilagođavanja korova.
Plodored ima velikog uticaja na intenzitet zakorovljenosti poljoprivrednih površina, a takode pruža veće mogućnosti za borbu protiv korova herbicidima. Pravilnom smenom useva gustog sklopa (ječam, pšenica, uljana repica i dr.) i širokorednih jarih okopavina (kukuruz, soja, suncokret, i dr.) znatno se smanjuje prisustvo višegodišnjih i otpornih korova iz grupe geofita, a povećava broj vrsta terofita.
Poštujući pravilnu smenu useva u ratarskoj proizvodnji moguće je protiv korova, pa i onih ekonomski značajnih i otpornih, primeniti odgovarajuću hemijsku zaštitu tj. herbicide i njihove kombinacije.
Savremena borba protiv korova mora počivati na poznavanju biologije i ekologije korovskih biljaka. Poznavanje biologije korovskih biljaka pruža mogućnost da se lako uoči u kojim su stadijumima razvića ove biljke otporne, odnosno neotporne prema sredstvima borbe protiv njih, bilo da su u pitanju čitave jedinke, bilo pak pojedini njihovi organi.
Pripremila: Ivana Vasilijić dipl. inž ratarstva i povrtarstva
