Sabijanje zemljišta je jedan od velikih ekoloških problema intenzivne poljoprivredne proizvodnje.
Zemljište je neobnovljiv resurs i neprocenjivo je prirodno blago. Zato je od presudnog značaja da svako od nas učini sve što može da ga ne uništava i ne degradira. Jer, mi ga samo koristimo, ne posedujemo ga. Važno je da brinemo o njemu.
Kako da sprečimo degradaciju zemljišta, odnosno popravimo prekomernu sabijenost? Odgovore saznajemo od Ivane Vasilijić, savetodavca PSS Zrenjanin.
Zemljište predstavlja jedan od najvažnijih resursa u proizvodnji hrane.
Plodnost nekog zemljišta određuju njegov sastav i svojstva (morfološka, fizička, hemijska i biološka).
Zemljišta se u prirodi sporo obrazuju, a u procesu degradacije brzo uništavaju.
Organizacija za hranu i poljoprivredu (FAO) 2015. godine proglasila je zemljište neobnovljivim resursom ukazujući da predstavlja neprocenjivo prirodno dobro.
Zemljište je polifazni sistem, sastoji se iz čvrste, tečne i gasovite faze.
Sabijanje zemljišta vodi ka njegovoj degradaciji
Sabijanje zemljišta je proces koji dovodi do promene odnosa čvrste, tečne i gasovite faze na štetu gasovite i tečne faze (Nikolić et al, 2002). Javlja se kao posledica prirodnih procesa (uticaj atmosferskih padavina) i delovanja čoveka (antropogeni faktor).
Intenzivan oblik poljoprivredne proizvodnje često dovodi do narušavanja fizičkih, hemijskih i bioloških osobina zemljišta.
Sa aspekta fizičkih svojstava, sabijanje zemljišta predstavlja ozbiljan problem koji dovodi do promene fizičko mehaničkih i vodno-vazdušnih osobina i jedno je od glavnih faktora degradacije zemljišta.
Degradacija zemljišta, bilo da je uzrokovana prirodnim procesima ili ljudskom aktivnošću, može se definisati kao smanjenje sposobnosti zemljišta da izvrši svoju ulogu, prvo kao sredina pogodna za gajenje biljaka, a zatim kao regulator vodnog režima i filter značajan za očuvanje životne sredine.
Poljoprivredne mašine sabijaju zemljište i narušavaju njegovu strukturu
U savremenoj poljoprivrednoj proizvodnji najveći uticaj na sabijanje zemljišta, usled velikog broja prohoda i gaženja, imaju poljoprivredne mašine (Savin et al, 2009).
Savremena moćna mehanizacija, narušava strukturu zemljišta. Stvoreni su problemi sabijanja zemljišta, smanjenja organske materije u zemljištu što je uticalo na njegovu strukturu i stabilnost strukturnih agregata.
Sabijanjem zemljišta smanjuje se njegova poroznost. Ukoliko se ukupna poroznost smanji na manje od 45% pora zemljište se svrstava u kategoriju ekološki nepovoljnih zemljišta, podseća Vasilijić.
Kada se ukupna poroznost smanuji na oko 35% to je tada nezdravo zemljište za razvoj korena, a kada se ista smanji na ispod 35% zemljište je u kategoriji bolesnih zemljišta.
U porama zemljišta pored vode nalazi se i vazduh (kiseonik). Smanjenje sadržaja kiseonika na ispod 10% usporava razvoj korena i biljaka.
Sabijeno zemljište ima nepovoljna i toplotna svojstva. Ono je ujutro hladnije, a u podne toplije, temperaturna amplituda je veća za 3 ºC u odnosu na obrađeno zemljište. Ovo veće temperaturno variranje dodatno deluje kao stres na gajenu biljku.
Narušavanja fizičko-hemijskih svojstava, vodno-vazdušnog i toplotnog režima, ima uticaja i na mikrobiološku aktivnost zemljišta što direktno utiče na oslobađanje lakopristupačnih hraniva u zemljištu.
Gajenjem useva u monokulturi, povećava se mogućnost degradacije zemljišta jer pojedini usevi ostavljaju zemljište u različitom fizičkom stanju, što zavisi od tipa korenovog sistema, prethodno primenjenih mera, površinske i predsetvene pripreme, kao i agrotehničkih i vremenskih uslova u žetvi, berbi i vađenju.
Popravka prekomerne sabijenosti zemljišta
Unošenje stajnjaka predstavlja najbolju agrotehničku meru koja će uticati na smanjenje sabijenosti zemljišta,jer dugogodišnje đubrenje isključivo organskim đubrivima po pravilu dovodi do povećanja opšte poroznosti, smanjenja zapreminske mase i sabijenosti zemljišta, prvenstveno u oraničnom sloju.
U cilju očuvanja plodnosti zemljišta, ali i njegovih fizičkih svojstava neophodno je uvođenje alternativnih organskih đubriva.
Gajenje međuuseva useva za zelenišno đubrivo ima značajnu ulogu u održivoj poljorivredi.
Međuusevi indirektno utiču na povećanje zdravstvenog stanja zemljišta, utičući pozitivno na strukturu zemljišta, povećavajući infiltraciju, poljski vodni kapacitet i smanjujući sabijenost zemljišta.
Žiličast korenov sistem biljaka iz familije Poaceae ima pozitivan uticaj na strukturu zemljišta zbog povezivanja zemljišnih agregata. Biljne vrste sa moćnim i dobro razvijenim korenovim sistemom mogu da posluže u ublažavanju sabijanja zemljišta.
Stoga je potrebno da plodoredni sistem na gazdinstvu bude sastavljen od biljnih vrsta različite korenske strukture (morfologije).
Pšenica je biljna vrsta koja najbolje podnosi slabiju obradu i zbijenije zemljište. Primećeno je da ratarske kulture kao što su kukuruz, sudanska trava, proso i raž ublažavaju efekte sabijanja zemljišta.
Kvalitetna zemljišta su preduslov za uspešan razvoj poljoprivrede. Brojni kako biotski, tako i abiotski, a ponajviše antropogeni faktor ugrožava upravo dalji razvoj i profitabilnost poljoprivredne proizvodnje.
U cilju popravke prekomerne sabijenosti zemljišta, navodi Vasilijić, sledeća praktična rešenja:
-
pravilna i blagovremena obrada, pri vlažnosti fizičke zrelosti za obradu, tj. donje granice plastičnosti,
-
primena savremenih oruđa i agregata za osnovnu obradu, pripremu zemljišta za setvu i negu useva u cilju smanjenja prohoda mehanizacije,
-
raconalna primena ili izostavljanje upotrebe teške mehanizacije,
-
obogaćivanje zemljišta organskom materijom, primenom organskih đubriva i zaoravanjem žetvenih ostataka,
-
primena pravilnog plodoreda,
-
navodnjavanje,
-
rastresanje svake 3 do 4 godine do 50 cm dubine u cilju uklanjanja plužnog đona.
Preporučuje se uvođenje Sistema kontole plodnosti i monitoring vodno-fizičkih svojstava zemljišta, kako bi se primenom odgovarajućih mera sačuvala i povećala efektivna plodnost zemljišta, a sve u cilju zaštite zemljišta od degradacije.
