Agrotehničke mere plodored, obrada zemljišta i primena đubriva utiču na veličinu i sastav rezervi semena korovskih biljaka
Jedan od problema savremene poljoprivredne proizvodnje je konstantna borba poljoprivrednih proizvođača sa agresivnim i invazivnim korovskim vrstama. Korovi se zahvaljujući biološko–ekološkim osobinama semena (neravnomernost sazrevanja, periodičnost klijanja i pojava ponika, dugovečnost, životna sposobnost i mirovanje), uspešno prilagođavaju učestalim sezonskim i godišnjim promenama. Takođe ne treba zanemariti ni produkciju vegetativnih organa (rizoma, lukovica, korena, korenovih izbojaka, krtola, krtolastih– lukovica) i pupoljaka koji se nalaze u fazi mirovanja a imaju potencijal da se regenerišu i daju nove individue.
Vrlo važnu ulogu čini zemljište u kome se seme skladišti, čuva i održava do povoljnog perioda, te predstavlja stalni izvor zakorovljavanja poljoprivrednih površina. Plodored, sistem obrade zemljišta i primena đubriva spadaju u osnovne agrotehničke mere koje u interakciji sa suzbijanjem korova utiču na kvalitativno–kvantitativni sastav rezervi semena.
Zemljišnu rezervu obično karakteriše životna sposobnost semena. Rezerva semena korovskih biljaka u zemljištu predstavlja stalni izvor korovske populacije a čine je životna sposobna semena tj. koliko dugo seme može da opstane u zemljištu i vegetatitvni organi na površini ili u samom tlu.
Većina autora razvrstava zemljišne rezerve u tri tipa:
- prolazni tip čine semena koja ostaju u zemljištu do godinu dana,
- kratkoročno postojani tip karakterističan je za vrste čija su semena životno sposobna jednu do pet godina,
- dok semena koja mogu da opstanu preko pet godina čine dugoročno postojan tip.
Prolaznu rezervu čine semena vrsta koja preživljavaju u zemljištu ne više od godinu dana (Taraxacum officinale). Za razliku od njih semena Amaranthus retroflexus i Chenopodium album formiraju trajnu rezervu semena u zemljištu, jer mogu da opstanu i po nekoliko decenija.
Veličina rezerve semena korova u zemljištu varira između lokaliteta, plodoreda, tipa zemljišta, gajenog useva, sistema obrade i upotrebe herbicida. Brojnost semena u zemljištu opada sa povećanjem dubine, pa se procenjuje da u sloju do 5 cm ima 70-78% semena korova, u sloju 5-10 cm 14-20%, dok u sloju 10-15 cm svega 5-10% . Poznavanjem vertikalne distribucije semena u zemljištu dobija se uvid u strukturu korovskih vsta, tj. potencijalnih konkurenata usevu.
Primenom mera suzbijanja korova svake godine eliminiše se deo izniklih jedinki. Međutim, pri primeni ovih mera, rezerve semena često “sporije” reaguju, jer se svake godine iste obnavljaju novim prilivom semena.
Pre inteziviranja upotrebe herbicida, obrada zemljišta je predstavljala primarnu meru za suzbijanje korova. U literaturi se pojavljuju oprečna mišljenja da li obrada zemljišta utiče na veličinu i sastav rezerve semena korova ili pak samo na preraspodelu semena po dubini zemljišta. Smatra se da se oranjem, drljanjem, kultiviranjem i drugim agrotehničkim operacijama seme korovskih biljaka unosi u dublje slojeve. Sistem biljne proizvodnje koji isključuje obradu zemljišta (konzervacijska), doprinosi povećanju zakorovljenosti useva.
Različiti sistemi obrade zemljišta različito deluju na rezerve semena. U sistemu obrade sa čizel plugom više od 30% semena korova se nalazi na dubini većoj od 1 cm, pri čemu količina semena linearno opada sa dubinom. U redukovanim sistemima obrade više od 85% od svih semena se nalazi na dubini od 5 cm, dok se kod klasične obrade u ovom slučaju nalazi samo 28%.
Plitka i česta obrada zemljišta izlaže seme korova učestalijim promenama temperature i vlažnosti, što kod mnogih semena dovodi do prekidanja njihovog mirovanja i iniciranja klijanja. Svakako, obradom se pospešuje klijanje semena koja za prekid mirovanja zahtevaju skarifikaciju, fruktuaciju temperaturnog režima, povišenu koncentraciju CO2 i veću koncentraciju nitrata. Smenom useva svake godine menjaju se agrotehničke mere, pa samim tim i mere suzbijanja korova.
Agrotehničke mere plodored, rotacija i đubrenje utiču na veličinu i sastav rezervi semena korovskih biljaka
Pravilna primena plodoreda podrazumeva poštovanje smene useva u prostoru i vremenu. npr. neizmenično smenjivanje ozimih i jarih useva, višegodišnjih i jednogodišnjih useva, kao i useva širokorednog i uskorednog sklopa. Ovakvim sistemom utiče se na mogućnost izbora herbicida, tipa obrade zemljišta i vremena izvođenja pojedinih agrotehničkih mera koje su specifične za određeni usev, ali i korov.
Rotacija useva je efikasan metod regulisanja veličine rezerve semene korovskih biljaka, naročito kod vrsta koje odlikuje kraća dugovečnot semena, 4–6 godina (Avena fatua). U plodoredu, zbog veće varijabilnosti u pogledu načina i korišćenja zemljišta, smene useva i mera suzbijanja korova, manja je zakorovljenost useva nego u monokulturi. Istraživanjem je utvrđeno da nakon gajenja kukuruza u monokulturi 7–8 godina, broj semena divljeg sirka se kretao od 1500 do 3000 m² dok u dvopoljnom plodoredu sa sojom taj broj se znatno redukovao na 200–700 semena m².
Osim što namensko unošenje hraniva doprinosi boljem rastenju i razviću gajene biljke a samim tim i ostvarenju većeg prinosa, primena đubriva kao važna agrotehnička mera značajno utiče i na nivo zakorovljenosti useva. Đubrenje azotom dovodi do povećanja brojnosti nitrofilnih vrsta korova (Datura stramonium, Solanum nigrum, Stellaria media, Galium aparine, Galeopsis tetrahit).
Dodavanjem mineralnih đubriva značajno se povećava broj korovskih vrsta po jedinici površine, dok je primenom organskih (komposta, stajnjaka) uočena veća brojnost široko zastupljenih vrsta
Plodored, obrada zemljišta i primena đubriva spadaju u najvažnije agrotehničke mere koje u interakciji sa suzbijanjem korova utiču na veličinu i sastav rezervi semena korovskih biljaka i u direktnoj su korelaciji sa njihovim sadržajem u zemljištu.
Ivana Vasilijić dipl. inž. ratarstva i povrtarstva
PSS Zrenjanin
